Śmierć bliskiej osoby niesie za sobą żałobę po jej utracie. Trudności przy zmaganiu się z tym emocjonalnym wyzwaniem przysparzają rozwiązania polskiego ustawodawcy. Wobec kwestii związanych ze spadkiem należy działać szybko i zdecydowanie, niekiedy nawet z wyprzedzeniem pewnych faktów. Spadkobiercy potrzebna jest zatem odpowiednia wiedza połączona z odpowiednim rozeznaniem w sytuacji majątkowej spadkodawcy. Przedstawiamy naszą perspektywę w temacie dziedziczenia długów spadkowych – jak można uniknąć dziedziczenia długów? Jak się zachować jeśli nie udało nam się przed nimi uchronić.
W tym artykule poznasz odpowiedzi na następujące pytania:
- Kiedy dochodzi do dziedziczenia długów?
- Do którego pokolenia dziedziczone są długi spadkowe?
- Czy można odrzucić spadek z długami?
- Czy długi spadkowe przedawniają się?
- Jak poradzić sobie z odziedziczonymi długami spadkowymi?
Kiedy dochodzi do dziedziczenia długów?
Zanim przejdziemy do szczegółów, takich jak dziedziczenie długów właśnie, należałoby przybliżyć pokrótce fundamentalne pojęcia z dziedziny prawa spadkowego.
Zacznijmy od tego, że na spadkodawców przechodzi ogół praw i obowiązków zmarłego. Taka konstrukcja prawna polega na tym, że gdy pewna osoba znajdzie się w kręgu spadkobierców, to otrzymuje ona udział – ułamkową część – w masie spadkowej. Do takiej masy spadkowej wliczane są aktywa i pasywa – a zatem wszystkie przedmioty majątkowe (np. nieruchomości czy rzeczy ruchome, takie jak pojazdy), wszelkie uprawnienia majątkowe czy wierzytelności spadkodawcy, ale także długi spadkowe.
Można zatem stwierdzić, że do dziedziczenia długów dochodzi w momencie przejścia zobowiązania do zapłaty ze spadkodawcy na spadkobiercę, a zatem przez nabycie spadku przez spadkobiercę. Istotnym faktem jest to, że długi spadkowe mogą przejść na spadkobiercę bez żadnej czynności spadkobiercy. Jest to zresztą bardzo często spotykana sytuacja, wynikająca z przepisów o nabyciu spadku, o czym więcej poniżej.
Długi spadkowe a przyjęcie spadku
Powstaje więc zasadnicze pytanie – jak uniknąć dziedziczenia długów spadkowych. Możliwości prawnych jest całkiem wiele, a dobór właściwego zależy przede wszystkim od momentu, w którym zastanawiamy się nad problemem długów spadkodawcy.
Dziedziczenia długów można bowiem uniknąć jeszcze przed śmiercią spadkodawcy. W tym przypadku właściwym rozwiązaniem jest zawarcie przed notariuszem umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Zawierana jest ona między potencjalnym spadkodawcą a ewentualnym spadkobiercą ustawowym. Główną konsekwencją, którą niesie za sobą zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia, jest pomijanie tego ewentualnego spadkobiercy przy dziedziczeniu ustawowym. Dotyczy to również jego zstępnych – a więc dzieci, wnuków itd.
Znacznie częstszym przypadkiem jest sytuacja, w której spadkobierca mierzy się z decyzją – przyjąć spadek czy go odrzucić? Wobec tego należy mieć na uwadze powagę konsekwencji podjętej przez siebie decyzji. Jest to tym bardziej istotne, że na złożenie stosownego oświadczenia spadkobierca ma ustawowo przewidziane raptem sześć miesięcy (termin na stwierdzenie nabycia spadku). Liczy się więc wiedza z zakresu prawa spadkowego, w czym dopomóc może prawnik, ale też i rozeznanie w posiadanym przez spadkodawcę majątku. Podkreślić trzeba, że przyjęcie bądź odrzucenie spadku dotyczy bowiem całego udziału, który danej osobie przypada.
Posłużmy się prostym przykładem – umiera samotna matka, która miała trójkę dzieci. Nie pozostawiła testamentu, więc jej majątek zostanie podzielony zgodnie z ustawą między trójkę jej dzieci w równych częściach. W skład majątku wchodził dom jednorodzinny, samochód i pożyczka w banku na 150 tysięcy złotych. W myśl przepisów spadkowych, każdemu z dzieci przypadnie 1/3 udziału zarówno w nieruchomości, jak i w pojeździe, ale także w pożyczce. Odrzucenie spadku wiązać się będzie zatem zarówno z odrzuceniem długu, ale też udziału w domu czy samochodzie.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Odrzucając spadek trzeba mieć na uwadze to, że w konsekwencji prawo (zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego) traktuje nas wówczas jak osobę nieżyjącą. Jeśli zatem osoba odrzucająca spadek miałaby dzieci, to wchodziłyby one w jej miejsce jako kolejni spadkobiercy. Stosunkowo częstym przypadkiem jest sytuacja, w której dzieci te są niepełnoletnie. Jako że posiadają one ograniczoną zdolność do czynności prawnych lub nie posiadają jej wcale (dzieci poniżej 13. roku życia), konieczne jest odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Nowe przepisy prawa spadkowego przewidują sprawną procedurę takiego odrzucenia. Obecnie wystarczy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego przy okazji odrzucenia własnego udziału. Pominięty zatem został wymóg uzyskania sądu rodzinnego opiekuńczego na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka. Podkreślić należy, że sytuacja ta jest wyjątkowa, a żeby móc pominąć wspomniany wymóg, należy łącznie spełnić wszystkie przesłanki:
- dziecko jest powołane do dziedziczenia, ponieważ jego rodzic odrzucił spadek;
- odrzucenie spadku w imieniu dziecka dokonywane jest przez rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska;
- drugi z rodziców, któremu przysługuje władza rodzicielska wyraża zgodę na odrzucenie spadku lub odrzucenie dokonywane jest wspólnie przez oboje rodziców;
- spadek odrzuca uprawnione do tego spadku rodzeństwo dziecka.
Do którego pokolenia możliwe jest dziedziczenie długów spadkowych?
Na tak sformułowane pytanie należy odpowiedzieć wprost – długi dziedziczy się do każdego pokolenia i nie ma tu żadnych wyjątków. Dodatkowo wskazać należy, że dziedziczą zarówno zstępni (np. dzieci, wnuki, prawnuki i dalej), jak i małżonkowie czy wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie). Zdarzyć się może, że do kręgu spadkobierców wlicza się również rodzeństwo spadkodawcy, a ponadto i dzieci tegoż rodzeństwa.
W ostateczności, jeśli wszystkie osoby które mogą zostać powołane do spadku odrzucą spadek albo takich osób nie ma (np. wszyscy już nie żyją) to spadek przechodzi na gminę ostatniego miejsca zamieszkania osoby zmarłej. A jeżeli takiego miejsca nie udaje się ustalić to do dziedziczenia dochodzi Skarb Państwa. Dodajmy, że powyższy scenariusz jest bardzo odległy i zdarza się niezwykle rzadko.
Przedawnienie długów spadkowych
Kodeksowy termin przedawnienia długu (ogólnie, nie tylko spadkowego) wynosi sześć lat. Niestety, wykazanie faktu, iż dana wierzytelność się przedawniła jest bardzo mało prawdopodobne. Aby przedawnienie nastąpiło skutecznie wymagany jest bowiem nie tylko upływ okresu sześciu lat od daty wymagalności. Ponadto wierzyciel musi wykazać bierną postawę wobec zobowiązania – mianowicie w ciągu tych sześciu lat nie wzywał do zapłaty należności. Każde więc wezwanie dłużnika do zapłaty przerywa bieg terminu przedawnienia, dlatego wierzyciele, tacy jak banki czy inni kredytodawcy, ale także windykatorzy tak często wysyłają do dłużników wezwania do zapłaty. Nie inaczej dzieje się wobec długów spadkowych. W związku z tym stwierdzić należy, że powoływanie się na przedawnienie długu spadkowego traktować trzeba jako wyjątkową ewentualność.
Jak poradzić sobie z odziedziczonymi długami spadkowymi?
Jesteśmy świadomi tego, że życie pisze bardzo różne scenariusze. Wydarzyć się przecież może, ze pewne długi wychodzą na jaw na długo po przyjęciu spadku. Dzieje się również tak, że zupełnie nieświadomi śmierci spadkodawcy dalsi członkowie rodziny trafiają do kręgu spadkodawców w wyniku licznych odrzuceń spadku dokonanych wcześniej przez innych członków rodziny.
W takiej sytuacji istnieją rozmaite rozwiązania prawne. W zależności od okoliczności, w grę wchodzić może przedawnienie długu – co zdarza się raczej rzadko, o czym pisaliśmy wyżej. Równie trudną sztuką wydaje się być uchylenie się od oświadczenia o przyjęciu spadku – niełatwe jest bowiem wykazanie, że wygłosiło się oświadczenie woli pod wpływem błędu lub groźby.
Realnym rozwiązaniem wydaje się być procedura oddłużania poprowadzona pod przewodnictwem doświadczonego prawnika. W naszej kancelarii podejmujemy się podobnych spraw, a dzięki naszemu doświadczeniu proponujemy klientom możliwości prawne, które skutecznie rozwiążą przedstawione nam problemy prawne. Starannie opracowana strategia procesowa, polegająca na przykład na nieuznawaniu danego długu, może bowiem przyczynić się do uniknięcia odpowiedzialności za dług przez spadkobiercę.
