PRAWO RODZINNE

Aby sąd rozwiązał małżeństwo z zaniechaniem orzekania o winie, konieczna jest w tej kwestii zgodne żądanie małżonków. Zgodnie z art. 57 § 2 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego rozwód z zaniechaniem orzekania o winie wywołuje takie skutki, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Nie wyłącza to jednak wykazania zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego wraz z udowodnieniem, że rozwód małżonków nie będzie godził w dobro małoletnich dzieci – jeśli takowe występują.

Zgodnie z przepisami rozwodowymi, za zawinione uznaje się takie działania lub zaniechania jednego z małżonków, które stanowią naruszenie obowiązków wynikających z prawa małżeńskiego (zgodnie z art. 23, 24, 27 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego) lub zasad współżycia społecznego, prowadzące do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego. Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego może wynikać z różnych czynników, takich jak: niewierność, stosowanie przemocy domowej, uzależnienia od używek czy hazardu jednego z małżonków. 

Rozwód stanowi formalne zakończenie małżeństwa na mocy wyroku sądu, składanej na wniosek jednego lub obojga małżonków. Z kolei separacja to jedynie rozluźnienie więzi małżeńskiej, nie prowadzące do oficjalnego rozwiązania związku. W przypadku separacji wystarczy stwierdzenie, że między małżonkami zachodzi zupełny rozkład pożycia, w odróżnieniu od rozwodu, gdzie wymagany jest zupełny i trwały rozkład pożycia. Dodatkowo, separację można anulować, podczas gdy rozwód niesie za sobą trwalsze konsekwencje prawne.

Wysokość alimentów sąd ustala biorąc pod uwagę dwie przesłanki. Pierwszą z nich stanowią możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego do alimentacji. Z drugiej strony wysokość alimentów determinowana jest także przez uzasadnione potrzeby uprawnionego. 

Zgodnie z art. 135 § 3 pkt 3 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, na zakres świadczenia alimentacyjnego nie wpływa świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (potocznie zwane świadczeniem 800+). Z tego wynika, że sąd ustalając wysokość alimentów na dziecko nie uwzględnia 800+ przy możliwościach zarobkowych zobowiązanego, jeśli ten pobiera świadczenie. Analogicznie ma się to w przypadku, gdy dochodzący w imieniu uprawnionego przedstawiciel pobiera takie świadczenie – wówczas nie uwzględnia się go jako dostarczanych już środków utrzymania.

Nie do końca. Alimentacja, a konkretnie obowiązek alimentacyjny uregulowany jest w art. 128 KRO i polega na obowiązku dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania krewnym w linii prostej oraz rodzeństwu. Zaspokajanie potrzeb rodziny jest zaś przedmiotem regulacji art. 27 KRO, zgodnie z którym oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Jest to zatem obowiązek alimentacyjny o szerszym zakresie niż ten uregulowany w art. 128 KRO.

Zawieszenie władzy rodzicielskiej polega na czasowym ograniczeniu możliwości wykonywania praw i obowiązków rodziców, chociaż same prawa i obowiązki nadal istnieją. Jest to spowodowane występowaniem tymczasowej przeszkody, która uniemożliwia pełne korzystanie z władzy rodzicielskiej. To przejściowe ograniczenie ma na celu uwzględnienie specyficznych okoliczności, które czasowo uniemożliwiają rodzicom pełnienie swoich obowiązków wobec dziecka. Natomiast pozbawienie władzy rodzicielskiej powoduje bezterminowe odebranie praw i obowiązków rodzica względem dziecka.

Pojęcia „władza rodzicielska” i „prawa rodzicielskie” mogą być stosowane zamiennie. Należy jednak pamiętać, że na władzę rodzicielską składają się nie tylko prawa, ale i również obowiązki rodziców wobec dziecka. Jeśliby zasięgnąć do definicji ustawowej, dowiadujemy się, że władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.

O kontaktach rodziców z dzieckiem sąd nie orzeka z urzędu, nawet przy rozwodzie. Sąd orzeka o kontaktach tylko na wyraźny wniosek strony – czy to przy okazji pozwu rozwodowego, czy to w postaci osobnego wniosku do sądu. Alternatywą dla sądowego ustalenia kontaktów pozostają pozasądowe ustalenia rodziców w tej kwestii – samodzielne, zawarte poprzez ugodę mediacyjną czy też ugodę sądową.

Powództwo o ustalenie macierzyństwa może wytoczyć matka małoletniego dziecka, samo dziecko przeciw matce oraz prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka działając w ochronie interesu społecznego lub dobra dziecka. Matka wytacza powództwo przeciw dziecku, a jeśli zmarło ono w okresie małoletniości – przeciw wyznaczonemu kuratorowi. W przypadku wytoczenia powództwa przez dziecko lub inne wymienione podmioty, to sprawa taka toczy się przeciw matce, chyba że nie dożyła sprawy – wówczas kuratora wyznacza właściwy sąd rodzinny i opiekuńczy.

W kwestii ustalenia macierzyństwa dziecka, prokuratora, Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka nie ograniczają żadne terminy. Matka zaś może wytoczyć takie powództwo tylko do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości.

Zaś jeśli chodzi o zaprzeczenie ojcostwa, to mąż matki dziecka (którego dotyczy domniemanie bycia ojcem) może złożyć pozew służący obaleniu tego domniemania w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. Nie może jednak uczynić tego później, niż do momentu uzyskania pełnoletniości przez dziecko.

Przedmiotem postępowania o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa jest zaprzeczenie ojcostwa dziecka, które zostało wpisane do aktu urodzenia dziecka wskutek uznania ojcostwa. Natomiast zaprzeczenie ojcostwa jest postępowaniem, w którym przedmiotem jest obalenie domniemanie ojcostwa męża matki lub obalenia domniemania ojcostwa byłego męża matki. Na marginesie warto dodać, że to drugie domniemanie polega na ustaleniu, że dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od dnia ustania małżeństwa lub orzeczenia separacji.

Przysposobienie jest określeniem prawnym na adopcję, rozumianym jako ustanowienie relacji oraz związku prawnego między przysposobionym (dzieckiem) a przysposabiającymi. Adopcja czy też przysposobienie wywołuje istotne skutki prawne nie tylko w obszarze prawa rodzinnego, ale także cywilnego – np. spadkowego. Dodać należy, że przysposobienie może przybrać formę całkowitego, pełnego lub niepełnego.

Rozdzielność majątkowa, zwana potocznie intercyzą, jest ustrojem majątkowym, który małżonkowie mogą zawrzeć, jeśli zależy im na zupełną niezależnością finansową. Ustanowić ją można w każdej chwili – przed zawarciem małżeństwa oraz w trakcie jego trwania. Można także cofać jego skutki, a następnie znowu wrócić do wcześniej trwającego ustroju. Wiąże się z tym wówczas dokonanie podziału majątku.

Podział majątku wspólnego małżonków może zostać dokonany na tle różnych okoliczności. Najczęściej do podziału majątku dochodzi w wyniku śmierci jednego z małżonków albo na skutek rozwodu. Oczywistym warunkiem jest trwanie małżonków w ustroju wspólności ustawowej. Inną sytuacją, w wyniku której dochodzi do podziału majątku, jest zawarcie przez małżonków jednej z form rozdzielności majątkowej, powodującej rozdział dotychczas panującej wspólności.