Na potrzeby niniejszego artykułu należy na początku w skrócie wyjaśnić czym jest zachowek. Jest to roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej, które ma na celu ochronę interesów osób najbliższych spadkodawcy. Zapłata zachowku związana jest zazwyczaj z przekazaniem sumy pieniężnej przez spadkobiercę na rzecz bliskiego krewnego zmarłego, który został pominięty przy dziedziczeniu.
Kto jest uprawniony do zachowku?
Prawo do zachowku wynika z bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Osoby uprawnione do zachowku to: zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, pod warunkiem, że zostaliby powołani do spadku zgodnie z ustawą. Dla przykładu można wskazać sytuację, w której spadkodawca pozostawił dwójkę dzieci i jednego rodzica. Przy dziedziczeniu ustawowym do spadku doszłyby tylko dzieci spadkodawcy, pomijając rodziców. Tak więc, gdyby spadkodawca sporządził testament, w którym wyznaczył inną osobę jako dziedziczącą całość spadku, prawo do zachowku przysługuje wyłącznie dzieciom spadkodawcy. Rodzic mógłby dochodzić prawa do zachowku tylko w sytuacji, gdyby spadkodawca nie pozostawił potomstwa.
Zobowiązani do zapłaty zachowku
Zobowiązanymi do zapłaty zachowku są spadkobiercy, zapisobiercy windykacyjni i obdarowani, czyli osoby, które otrzymały jakikolwiek majątek od zmarłego spadkodawcy. Nie jest istotny fakt, czy te osoby należą do kręgu spadkobierców ustawowych. Jeżeli jednak spadkobiercy zobowiązani do zapłaty zachowku sami są uprawnieni do zachowku, ich odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej ich własny zachowek. Zachowek zawsze ma formę pieniężną, co oznacza, że można domagać się jedynie zapłaty określonej sumy.
Przedawnienie roszczenia o zachowek a termin zapłata zachowku
Należy w tym miejscu rozróżnić termin po upływie którego następuje przedawnienie roszczenia o zachowek od terminu zapłaty zachowku.
Roszczenie o zachowek przedawnia się po upływie 5 lat liczonych od dnia ogłoszenia testamentu. W przypadku braku testamentu termin ten biegnie od dnia śmierci spadkodawcy, inaczej dnia otwarcia spadku. Jest to czas na podjęcie działań zmierzających do uzyskania zachowku. Po upływie powyższego terminu spadkobierca może uchylić się od wypłaty zachowku podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia.
Natomiast czym innym jest termin do zapłaty zachowku. Termin ten rozpoczyna się w momencie, w którym osoba uprawniona do zachowku zażąda jego wypłaty. Zazwyczaj realizuje się to przez wystosowanie wezwania do zapłaty zachowku. Również w tym miejscu osoba uprawniona ustala termin do zapłaty zachowku i informuje o tym zobowiązanego do wypłaty zachowku. Zwyczajowo przyjmuje się, że okres nie powinien być krótszy niż 14 dni. Niewywiązanie się z wypłaty wymaganej kwoty zachowku w ustalonym terminie otwiera możliwość wniesienia sprawy do sądu. W trakcie postępowania sądowego zostanie podjęta decyzja, czy osoba żądająca zapłaty zachowku rzeczywiście ma do tego prawo, a także ustalona zostanie wysokość zachowku.
Dobrowolna zapłata zachowku
Korzystną dla obu stron alternatywą dla drogi sądowej jest dobrowolna zapłata zachowku, do której najczęściej dochodzi poprzez zawarcie ugody między osobą uprawnioną do zachowku a spadkobiercą zobowiązanym do zapłaty zachowku. Dotyczy to jednak sytuacji, w których roszczenie jest bezsporne i nieprzedawnione. Korzyści związane z tym rozwiązaniem dotyczą przede wszystkim wysokich opłat sądowych. Zawarcie ugody jest zdecydowanie bardziej opłacalne finansowo dla obu stron. Drugą równie ważną kwestią jest oszczędność czasu. Łączy się to z możliwością dostosowania wysokości spłat do realnej sytuacji finansowej osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku. Jest to istotne, ponieważ od wygrania w sądzie sprawy o zachowek do jego faktycznego uzyskania nie prowadzi prosta droga.
