Alimenty kojarzą się głównie z dostarczaniem środków pieniężnych celem zapewnienia utrzymania dziecka oraz jego wychowania. Przybliżamy najważniejsze informacje z zakresu tej instytucji prawa rodzinnego.
- Czym jest obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci?
- Jakie są rodzaje i formy alimentów?
- Jak ustala się wysokość świadczenia alimentacyjnego?
- Powództwo a mediacja w sprawie o alimenty
Obowiązek alimentacyjny
Obowiązek alimentacyjny przewidziany został w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Według ustawodawcy rodzice mają obowiązek zapewnienia dziecku środków utrzymania, do czasu, gdy dziecko osiągnie możliwość samodzielnego utrzymania, do czasu, gdy dziecko osiągnie możliwość samodzielnego utrzymania się – nie zaś do 18. roku życia dziecka, jak mogłoby się wydawać. [tutaj odnośnik do artykułu o alimentach po przekroczeniu 18 lat przez dziecko] Dziecko, które dopiero zdobywa wykształcenie i nie może podjąć pracy zawodowej, jest uprawnione do uzyskania alimentów od swoich rodziców.
Zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych są nie tylko rodzice, ale też dziadkowie. Taka sytuacja zachodzi jeśli wnuk nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, a jego rodzice nie są w stanie płacić na niego alimentów. Obowiązek alimentacyjny działa również w drugą stronę. W przypadku gdy rodzic lub rodzice znajda się w niedostatku mogą wystąpić o alimenty od swoich dorosłych dzieci, jeśli tylko ich roszczenie nie jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Sprzeczność żądania alimentów z zasadami współżycia zachodzi np. jeśli rodzic wcale nie interesował się dzieckiem i uchylał się alimentowania dziecka. Innym przypadkiem jest, gdy został pozbawiony władzy rodzicielskiej, znęcał się nad rodziną, porzucił rodzinę.
Alimenty – rodzaje i forma
Alimenty to regularne świadczenie na rzecz osoby fizycznej, najczęściej członka rodziny, który nie może uzyskać środków utrzymania własnymi siłami, polegające na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby środków wychowania. – art. 128 KRiO. Łożenie na utrzymanie członków rodziny, którzy z pewnych względów nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb to obowiązek nie tylko prawny, ale także moralny. Dostarczanie środków utrzymania to m.in. zapewnienie uprawnionemu mieszkania, wyżywienia, odzieży, opieki lekarskiej.
Przez środki wychowania rozumie się z kolei środki niezbędne do prawidłowego rozwoju fizycznego i duchowego osoby uprawnionej. W przypadku dziecka – środki umożliwiające zapewnienie mu odpowiedniej pielęgnacji, pieczy, zapewnienie mu odpowiedniego wykształcenia i rozwinięcie jego zainteresowań czy uzdolnień. Dokonuje się tego na przykład przez umożliwienie uczestnictwa w zajęciach dodatkowych, kółkach zainteresowań.
W sytuacji, gdy rodzice opiekują się dzieckiem wspólnie np. jako małżonkowie, w/w środki są dostarczane przez obydwu z nich. Po rozwodzie albo w innej sytuacji, która prowadzi do sprawowania pieczy nad małoletnim jedynie przez jednego z rodziców, realizacja obowiązku alimentacyjnego najczęściej ogranicza się w przypadku drugiego z rodziców do okresowego przekazywania oznaczonych sum pieniędzy. W myśl bowiem art. 135 § 2 KRiO wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego – w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
Alimenty jako środki utrzymania, ale też i wychowania
Alimenty powszechnie kojarzą nam się wyłącznie jako zaspokajanie potrzeb materialnych. Kodeks rodziny i opiekuńczy pojmuje tę kwestię jednak znacznie szerzej. Alimentacja swoim zakresem obejmuje nie tylko dostarczanie środków utrzymania (wyżywienie, mieszkanie, ubranie etc.), a także środków wychowania (podjęcie starań o zdrowie, rozwój fizyczny i umysłowy, rozwój kulturalny, wykształcenie). Zarówno dostarczaniu środków utrzymania, jak i środków wychowania służy temu samemu celowi – zaspokajaniu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentacji.
Świadczenie alimentacyjne może przyjąć formę:
- świadczenia pieniężnego,
- świadczenia w naturze.
Od czego zależy wysokość alimentów?
Wysokość alimentów zależy od możliwości zarobkowych zobowiązanego i usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Zarobki pełnią tu rolę drugorzędną. Istotne są potrzeby dziecka, które są wyższe gdy na przykład dziecko choruje przewlekle i potrzebuje drogich leków, lub kosztownej rehabilitacji.
Alimenty są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT). W praktyce istnieje jednak zwolnienie pozwalające w przeważającej większości nie płacić podatku. Zgodnie z ustawą PIT nie trzeba uiszczać podatku od alimentów na dzieci, które nie ukończyły 25. roku życia.
Ustalenie wysokości alimentów
Wysokość należnych świadczeń alimentacyjnych ustala się, biorąc pod uwagę łącznie następujące kryteria:
- usprawiedliwione potrzeby uprawnionego (dziecka)
- zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego (rodzica).
Usprawiedliwione potrzeby dziecka
Powinny one być oceniane nie tylko na podstawie wieku. Także miejsca pobytu dziecka, jego środowiska, stanu zdrowia, możliwości zarobkowych osób zobowiązanych do jego utrzymania. Pod uwagę bierze się cały szereg innych okoliczności każdego konkretnego przypadku. Ponadto, te usprawiedliwione potrzeby nie oznaczają wcale potrzeb podstawowych. Chodzi tu o zapewnienie osobie uprawnionej odpowiednich, nie zaś minimalnych warunków bytowania. Dziecko musi mieć zagwarantowane godziwe warunki mieszkaniowe, wyżywienie zapewniające jego prawidłowy rozwój, odzież stosowną do wieku, odpowiednią opiekę lekarską oraz odpowiednie warunki do uczenia się.
Inne potrzeby należy rozpatrywać w zależności od osobistych cech dziecka, np. w sytuacji, gdy ma ono wybitny talent, powinno mieć możliwość jego rozwijania, a także od zamożności zobowiązanego. Przy ustalaniu wysokości obowiązku alimentacyjnego należy brać również pod uwagę rozwój duchowy i intelektualny dziecka. Uwzględnia się zatem także koszty związane z jego uczestnictwem w życiu kulturalnym, takim jak: teatr, kino, książki, czasopisma, nauka języków obcych. Należy przy tym pamiętać, iż zgodnie z wypracowanym w orzecznictwie poglądem dzieci nie mogą żyć na gorszej stopie życiowej niż ich rodzice. Najczęściej sądy żądają załączenia zestawienia wydatków poczynionych na dziecko, a nie dostarczania szczegółowych rachunków i faktur.
Zarobkowe i majątkowe możliwości rodzica
Górną granicą świadczeń alimentacyjnych są zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego. Badając te możliwości sąd musi wziąć pod uwagę zarówno faktycznie uzyskiwane przez niego zarobki i dochody. Przede wszystkim takie zarobki i dochody, które zobowiązany mógłby uzyskać, gdyby dochował należytej staranności, przestrzegał zasad prawidłowej gospodarki oraz wykorzystał w pełni swoje umiejętności i wykształcenie. Warto dodatkowo podkreślić, iż w stosunku do osoby świadczącej, pod uwagę należy wziąć zarówno wynagrodzenie zasadnicze, jak i premie, dodatki i wszelkiego rodzaju nagrody. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. Przyjmuje się jednak, że sąd powinien brać pod uwagę wszystkie uzyskiwane przez zobowiązanego dochody, np. jeśli zobowiązany otrzymuje wynagrodzenie z tytułu nielegalnego zatrudnienia, co zostałoby poparte w toku postępowania stosownymi dowodami.
Osoba, na której ciąży obowiązek alimentacyjny musi się z tym liczyć przy podejmowaniu decyzji na zakup różnych dóbr i planować ich wysokość stosownie do posiadanych możliwości. Jeśli więc zobowiązany weźmie nieuzasadniony kredyt na zakup nowego auta to nie będzie miało to znaczenia dla sądu przy ustalaniu wysokości alimentów.
Nierzadko się zdarza, iż osoba zobowiązana do płacenia alimentów chce ukryć swój majątek oraz swoje rzeczywiste dochody. W takim jednak przypadku KRiO chroni interes osoby uprawnionej. Zgodnie bowiem z art. 136 KRiO, jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych.
Co nie wchodzi do ustalenia wysokości alimentów?
- Otrzymywane świadczenie wychowawcze „500+” nie ma żadnego wpływu na wysokość alimentów. Nie jest wliczane do dochodów i nie podlega egzekucji komorniczej.
- Świadczenia wychowawcze takie jak 500+ nie wpływają na wysokość przyznawanych przez sądy alimentów.
Czy ustalone alimenty są ostateczne?
Jako, że wysokość świadczenia sąd ustala biorąc pod uwagę możliwości zarobkowe/majątkowe zobowiązanego oraz uzasadnione potrzeby uprawnionego – odpowiedź brzmi: nie. Wysokość alimentów można zarówno podwyższyć, jak i obniżyć – w każdej sytuacji należy złożyć do sądu odpowiedni wniosek. Zawsze mogą mieć miejsce okoliczności uzasadniające zmianę – kiedy np. płacący alimenty ojciec uzyskuje awans w pracy, który wiąże się z podwyżką, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia jego możliwości zarobkowych. Z drugiej strony, jeśli zachodzi sytuacja, w której ten sam zobowiązany do realizacji obowiązku alimentacyjnego ojciec popadnie w chorobę, której leczenie pociąga za sobą spore koszty, stanowić to będzie silny argument za wnioskiem o obniżenie wysokości świadczenia. Więcej w tym temacie mówimy w artykule poświęconym zmianie wysokości alimentów.
W jaki sposób ubiegać się można o alimenty?
Istnieją dwie wiodące ścieżki dochodzenia alimentów w polskim systemem prawnym. Powszechnym rozwiązaniem wydaje się być wytoczenie powództwa o alimenty. Polega ono na wniesieniu pozwu o alimenty do właściwego Sądu Rejonowego jako samodzielne roszczenie. Kwestia alimentów może być także rozpatrywana przez Sąd Okręgowy przy okazji orzekania w sprawie rozwodowej. Więcej o pozwie o alimenty piszemy w tym artykule.
Tym niemniej ustalenie alimentów nie musi odbywać się jedynie w sądzie. Rodzice dziecka mogą sami dojść do porozumienia w sprawie alimentów i zawrzeć w tym przedmiocie ugodę mediacyjną. W ugodzie w sprawie alimentów należy określić wysokość miesięcznego świadczenia alimentacyjnego oraz termin i sposób jego wypłacania. Takie porozumienie najlepiej zawrzeć przed mediatorem. Ponadto, po zaopatrzeniu takiego dokumentu w klauzulę wykonalności przez sąd, taka umowa jest tak samo skuteczna jak wyrok zasądzający alimenty. Rozwiązanie to jest wiele szybsze i z pewnością mniej stresujące. Mediator pomoże rodzicom wypracować kompromis, który może być korzystny dla obydwu stron, a zwłaszcza służyć dobru dziecka.
Kto reprezentuje dziecko w sprawie o alimenty?
Najczęściej, w sprawie o roszczenie alimentacyjne w toku procesu sądowego dziecko reprezentuje przedstawiciel ustawowy dziecka, czyli jedno z rodziców. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.
Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka w dwóch przypadkach:
- Przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską.
- Przy czynnościach prawnych między dzieckiem, a jednym z rodziców lub jego małżonkiem.
Od drugiego zakazu występują jednak wyjątki. Jest tak w przypadku czynności prawnej polegającej na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka (np. umowa darowizny). Ponadto, rodzic może reprezentować dziecko w sprawie należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania – czyli alimentów.
